Wiele wskazuje na to, że w najbliższym czasie poprawi się sytuacja w urzędach konserwatorskich w związku z wydawaniem pozwoleń na poszukiwania zabytków. Urzędy konserwatorskie otrzymały właśnie w tej kwestii nowe wytyczne. Było to długo przez nas oczekiwane, ponieważ skomplikowane i niejasne przepisy były niezrozumiałe dla wielu urzędników, co w konsekwencji prowadziło do wzrostu odwołań, od wadliwych decyzji dotyczących poszukiwań. Najnowsze dane też wskazują na to, że w 2020 r. zmniejszyła się ilość złożonych wniosków i wydanych pozwoleń w stosunku do 2019 r.
Ministerstwo dostrzegło problem i uznało, że sama ustawa, jak i rozporządzenie ministra to za mało, aby system zadziałał. Stąd pomysł na stworzenie wytycznych dla urzędów konserwatorskich w sprawie wydawania pozwoleń na poszukiwania. Jest to również próba ujednolicenia procedur w całym kraju, czego nie udało się osiągnąć przez 28 lat działania ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.Od października 2020 roku współpracowaliśmy z Departamentem Ochrony Zabytków nad ujednoliceniem procedur przy wydawaniu decyzji. Należy jednak pamiętać, że wytyczne dla konserwatorów nie wiążą się ze zmianą przepisów. Dotyczą one jedynie dokładniejszego wytłumaczenia, jak należy rozumieć i stosować obowiązujące przepisy. Zgłoszone przez nas uwagi i komentarze związane są z analizą kilkuset dokumentów zebranych w wyniku interwencji PZE, które były przydatne w zdiagnozowaniu wielu problemów i określeniu ich skali. W dużej mierze dokonaliśmy tego dzięki przekazanej przez poszukiwaczy dokumentów takich jak: decyzji, od których pisaliśmy odwołania, skarg, bezpodstawnych wezwań do uzupełnień wniosków etc…Pierwszy pakiet naszych uwag złożyliśmy na początku konsultacji dotyczących nowego modelu poszukiwań w maju 2020 r.- publikacja z dnia 16 czerwca. Jesienią poszerzyliśmy je o dalsze analizy.W pierwszej kolejności zwróciliśmy uwagę na błędy, zawarte w drukach wniosków na poszukiwania znajdujące się na stronach urzędów, które już na wstępie wprowadzały w błąd wnioskodawców. Wymagały one często działań, które w przypadku poszukiwań nie są obligatoryjne. Praktycznie każdy formularz zawierał jakiś błąd lub nieścisłość. Brak w samym tytule wniosku możliwości poszukiwania zabytków archeologicznych, niewłaściwa podstawa prawna w druku do poszukiwań, mylenie w kolejnych punktach poszukiwań z badaniami archeologicznymi, wymóg podania współrzędnych geograficznych lub geodezyjnych poza nr ewidencyjnym nieruchomości, podania nr ks.wieczystej, podania obszaru AZP, nr stanowiska, wymóg np. 3-4 egzemplarzy map itd… Niektóre urzędy już zmieniły druki na swoich stronach, inne mamy nadzieję, zrobią to wkrótce.Zauważyliśmy coraz większą rozbieżność między liczbą składanych wniosków a tymi, które zakończyły się wydaniem decyzji. Było to z jednej strony spowodowane długim czasem rozpatrywania wniosku, ale niestety również tym, że coraz częściej wnioskodawcy byli wzywani w zw. z art.64 Kpa do uzupełnień wniosków o braki formalne wniosku….które tymi brakami wcale nie były. Wnioskodawcy byli często zmuszani wezwaniami do zamieszczania w swoich wnioskach i programach poszukiwań elementów niewymaganych przepisami prawa. Były to między innymi: potwierdzenie prawa do nieruchomości (ks. wieczyste i inne dokumenty), zaświadczenie o zgodzie jednostki muzealnej na przyjęcie ewentualnych zabytków, opis konserwacji, opis wytyczania, domierzania przedmiotu, sposób wykonania planigrafii, przedstawienia kwerendy historycznej, archiwalnej itp. W związku z tym wielu poszukiwaczy miało problem z uzupełnieniem dokumentów i wniosek pozostawał bez rozpoznania. Zawiadomienie o braku rozpoznania nie jest decyzją administracyjną i nie przysługuje od tej czynności materialno-technicznej odwołanie. Jest to więc ze strony urzędów bardzo sprytny sposób na to, by ukryć w ten sposób statystyki „odmów” i jednocześnie nie zwiększać ilości odwołań.
Mamy nadzieję, że w związku z wytycznymi urzędy przestaną stosować tego rodzaju praktyki. Jeśli jednak ktoś z Was miał ostatnio podobny problem to proszę o tym napisać na adres e-mail: joanna.kaferska-kowalczyk@pze.org.pl,sprawa pozostawienia bez rozpoznania nie jest tak naprawdę ostateczna. Wytyczne przypominają urzędom, że wymogi formalne są dokładnie określone w rozporządzeniu.Wiele urzędów miało w ogóle problem już na wstępie decyzji, z podaniem właściwej do poszukiwań zabytków podstawy prawnej, podając np. art. 36 ust.1 pkt 5 ustawy o ochronie zabytków- pozwolenia konserwatora zabytków wymaga prowadzenie badań archeologicznych, lub § 1 ust.1 pkt 9 dotyczący robót budowlanych. Większość urzędów mimo właściwej podstawy prawnej, określało warunki prowadzenia poszukiwań niezgodnie z obowiązującymi przepisami. W przypadku poszukiwań stosowały zapisy często wprost zaczerpnięte z § 18.rozporządzenia z 2 sierpnia 2018 r. dotyczącego badań archeologicznych! Nie były to jednostkowe przypadki. Dotyczyły one wielu urzędów i polegały na schematycznym działaniu wobec większości decyzji na zasadzie kopiuj-wklej. Od takich decyzji odwoływaliśmy się ze stuprocentową skutecznością, a wnioski z rozwiązań tych spraw, zostały również uwzględnione w nowych wytycznych. Mamy nadzieję, że nie będą się już powtarzać nieuzasadnione wymagania związane z prowadzeniem dokumentacji- sprawozdania w oparciu o przepisy dotyczące badań archeologicznych. Urzędy nie mogą wymagać sprawozdań, o ile nie zadeklaruje ich wnioskodawca w swoim programie poszukiwań! Więcej na ten temat napiszemy wkrótce. Urzędy nie mogą też wymagać konserwacji znalezisk, nie mogą wymagać współpracy z archeologiem czy muzeum. Nie mogą więcej wymagać, niż jest to określone w przepisach oraz sam zadeklarował poszukiwacz.Zwróciliśmy również uwagę na wiele rozstrzygnięć dokonywanych w oparciu o pojęcia normatywne niedookreślone, gdzie jednak treści orzeczeń w większości, nie uwzględniały realiów konkretnego przypadku i nie zawierały szczegółowego uzasadnienia faktycznego i prawnego. Główna nasza uwaga skupiła się na tym, kiedy i w jakich sytuacjach urząd może nam ograniczyć głębokość ingerencji w grunt lub zakazać w jakimś miejscu poszukiwań w ogóle. Chociaż Ministerstwo wyraźnie zaznaczyło, że takie decyzje muszą być przez urzędnika wyczerpująco uzasadnione to w związku z naszymi doświadczeniami, mamy poważne wątpliwości, czy przez urzędników nie będzie to nadużywane w sposób nieuzasadniony. Od niektórych takich decyzji MKDNiS złożono niedawno skargi do WSA.
Praca nad wytycznymi to kilkadziesiąt stron roboczych zapisów i uwag z naszej strony. Nie ze wszystkich zapisów jesteśmy w pełni zadowoleni. Od dawna sygnalizowaliśmy problem z mapami, bo wiele urzędów nie uznawało map, jeśli nie pochodziły one ze źródeł oficjalnych, ponieważ niektóre źródła publiczne zamieściły na swoich stronach informacje, że mapy te nie mogą być wykorzystane do spraw urzędowych. W naszej opinii nie jest to jednak jednoznaczne, że mapy muszą pochodzić jedynie z wydziałów geodezji i kartografii. Problemy, których nie udało się załatwić teraz, mamy nadzieję ostatecznie rozwiązać w nowym rozporządzeniu, a część zapewne dopiero w nowej ustawie. W jaki sposób tak opracowane wytyczne zadziałają w praktyce, przekonamy się wkrótce. Pamiętajcie jednak o tym, że wszyscy mamy na to wpływ. Naprawdę warto walczyć o swoje prawa! Przypomnę to co powiedział Witold Bujakowski Kierownik Delegatury w Radomiu o skargach i odwołaniach, a co powinno wpłynąć na ambicje każdego poszukiwacza.: „To, że uprawniona strona korzysta, bądź nie korzysta z tego uprawnienia i z jaką argumentacją, należy wyłącznie od jej woli, a także od siły argumentów, którymi dysponuje”
Jeżeli czujecie więc, że decyzja jest wadliwa, ale brakuje Wam wiedzy i argumentów, jesteśmy po to, by pomóc.
Wkrótce opracujemy nowe materiały pomocnicze do składania wniosków z omówieniem elementów programu poszukiwań takich jak zakres i sposób prowadzenia poszukiwań czy ewentualnej uproszczonej dokumentacji. Tutaj nie będzie oczywiście wielkiej rewolucji, tylko wytłumaczymy, jak w prosty sposób napisać wniosek, by spełniał wymogi formalne.
Zespół PZE