Nowelizacja Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Zamieszczamy w skrócie informacje dotyczące zmian, jakie ma ze sobą przynieść nowelizacja zarówno dla dziedzictwa kulturowego jak i samych obywateli zajmujących się poszukiwaniami, odkrywaniem historii.
Zmiany pozwolą włączyć do systemu legalnych poszukiwań większą niż dotychczas grupę pasjonatów. Państwo będzie miało większą wiedzę na temat odkryć jakich dokonują każdego dnia, zarówno o luźnych znaleziskach jaki i o całych obiektach, które mamy obowiązek pozostawić w miejscu znalezienia.
- Projekt likwiduje barierę w postaci procedury administracyjnej opartej na Kpa. Obecnie na decyzję na poszukiwanie zabytków czeka się nawet do 12 miesięcy. Amatorskie poszukiwania będzie można zgodnie z nowymi przepisami prowadzić poza wyznaczonymi miejscami objętymi zakazem poszukiwań i nie bliżej niż 10 metrów od nich, zgłaszając je jedynie za pomocą aplikacji opracowanej przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
- Aplikacja będzie nośnikiem informacji o terenach wyłączonych z możliwości prowadzenia poszukiwań i to obywatel, a nie urzędnik będzie zobowiązany przed wyjściem w teren sprawdzić status obszaru planowanych poszukiwań. Poszukiwania na terenach ustawowo wyłączonych zagrożone będą karą do 2 lat pozbawienia wolności.
- Poszukujący bierze na siebie odpowiedzialność za posiadanie zgody właściciela nieruchomości. Zgłaszając poszukiwania, pamiętać trzeba o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. W przypadku właściciela prywatnego zapewne najczęściej będzie to zgoda ustna, w innym przypadku należy postępować tak jak to określa podmiot mający we władaniu daną nieruchomość. W Lasach Państwowych będzie więc tak jak dotychczas.
- Zgłoszenie będzie skuteczne i aktywne od razu, z chwilą jego dokonania po otrzymaniu potwierdzenia. Potwierdzenie to automatyczna czynność systemu na zgłoszenie zawierające wszystkie wymagane przepisami elementy, podobnie jak w e-usługach podatkowych i innych. Niezgłoszenie poszukiwań zabytków pozostanie przestępstwem.
- Ustawa wprost też określa jakie obowiązki informacyjne ma znalazca w chwili znalezienia zabytków, zabytków archeologicznych, szczątków ludzkich i przedmiotów niebezpiecznych. Są to obowiązki, których dotąd ustawa nie określała. Za niezgłoszenie zabytków grozi kara grzywny. Pamiętać należy o odpowiedzialności karnej za bezczeszczenie i ograbianie zwłok z art. 262 Kk, oraz odpowiedzialności karnej wynikającej z Ustawy o broni i amunicji.
- Aplikacja służy również do zgłoszeń zabytków, trzeba to zrobić zgodnie z przepisami niezwłocznie. Jeśli jest taka możliwość to nawet prosto z terenu, przesyłając zdjęcia i lokalizację. Projekt nie zmienia definicji zabytków i zabytków archeologicznych ani prawa własności do nich. Dlatego trzeba zgłaszać tak jak dotychczas wszystkie przedmioty, co do których istnieje przypuszczenie że są zabytkami i takie które choć nam się nimi nie wydają być ale chcielibyśmy je mieć u siebie w domu, w kolekcji. Przedmioty ewidentnie współczesne należy zgłaszać do starosty tak jak to reguluje i obecnie ustawa o rzeczach znalezionych.
- W przypadku zgłoszeń zabytków konserwator będzie miał 6 dni na podjęcie czynności oględzin zabytku lub miejsca znalezienia zabytku, będzie mógł dokonać weryfikacji terenowej lub oględzin na odległość korzystając z przesłanych przez nas materiałów dokumentujących znalezisko. W przypadku konieczności zorganizowania badań archeologicznych będzie miał na to 30 dni. Konserwator będzie też miał 30 dni na przysłanie informacji zwrotnej co do statusu zgłoszonego zabytku: „to jest zabytek”, „to jest zabytek archeologiczny”, „to nie jest żaden zabytek”. Konserwator określi też dalszy sposób postępowania z przedmiotem.
- Nowa ustawa przewiduje też nagrody dla znalazców zabytków archeologicznych, którzy działali legalnie, czyli zgłosili swoje poszukiwania i postępowali ze swoim znaleziskiem tak jak to określa ustawa. Obecna ustawa co prawda nie wyłączała poszukiwaczy z możliwości przyznania nagrody jednak z powodu przekonania tych nagród im nie przyznawano. Brak nagród nie wynikał z przepisów tylko ich bardzo swobodnej interpretacji. Wysokość i tryb przyznawanych nagród będzie taka jak dotychczas określało to rozporządzenie z 2004 r. Nagrodą może być dyplom lub nagroda pieniężna.
Zgłoszenie poszukiwań w aplikacji będzie więc bardzo prostą czynnością techniczną, która umożliwi nam bezpieczne dla nas i dla zabytków uprawianie pasji poszukiwań, w przeciwieństwie do obecnej przewlekłej procedury administracyjnej. Proste zgłoszenie pozwoli również na spokojne poszukiwania osobom, które nie szukają zabytków jednak boją się w związku z nieprecyzyjną definicją zabytków, nieprzyjemności i konsekwencji prawnych. Poszukiwania na plażach morskich pozostają bez zmian, od wielu lat nie były traktowane jako poszukiwanie zabytków. W takiej sytuacji znalezienie zabytku jest bardzo rzadkie, oczywiście jeśli do tego dojdzie należy zabytek zgłosić.
Tekst ustawy z 13 lipca 2023 r.
UWAGA! Nowe przepisy wejdą w życie 1 maja 2024 r. Do tego czasu będą obowiązywać przepisy obecne.
opracowała-Joanna Kaferska-Kowalczyk